Thói quen gây bệnh trĩ nhiều người thường mắc phải

Bệnh trĩ là tình trạng các tĩnh mạch ở vùng hậu môn bị giãn, phình to quá mức và tạo thành các búi trĩ, gây ra cảm giác khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Theo PGS.TS Lê Mạnh Cường tại Bệnh viện Tuệ Tĩnh, cho biết tỷ lệ mắc bệnh trĩ ở Việt Nam chiếm khoảng 30-40% dân số trưởng thành, và đặc biệt, bệnh đang có xu hướng "trẻ hóa", với nhiều trường hợp mắc bệnh ở độ tuổi 14-18.

Cơ chế sinh lý học của bệnh trĩ liên quan đến việc tăng áp lực trong các tĩnh mạch vùng hậu môn trực tràng, làm các tĩnh mạch này phình giãn, tắc nghẽn tuần hoàn máu và hình thành các búi trĩ. Áp lực này có thể đến từ nhiều nguyên nhân, trong đó các thói quen xấu hàng ngày đóng vai trò quan trọng. Những thói quen như ngồi lâu, rặn mạnh khi đi đại tiện, táo bón kéo dài, hay lối sống ít vận động đều góp phần làm tăng áp lực lên khu vực hậu môn, tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh trĩ phát triển.

Bài viết này sẽ làm rõ các thói quen gây bệnh trĩ phổ biến và giải thích cách những thói quen này có thể tác động đến cơ thể, giúp bạn nhận biết và điều chỉnh để phòng tránh bệnh trĩ hiệu quả.

4 thói quen ăn uống và dinh dưỡng gây bệnh trĩ

Chế độ dinh dưỡng không cân bằng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến bệnh trĩ. Các thói quen ăn uống sai lầm tạo áp lực lên hệ tiêu hóa và gián tiếp gây tăng áp lực tĩnh mạch vùng hậu môn.

1. Thiếu chất xơ

Chất xơ giúp làm mềm phân, làm quá trình đại tiện diễn ra dễ dàng hơn. Khi cơ thể thiếu chất xơ, phân trở nên khô và cứng, khiến việc đại tiện trở nên khó khăn. Người bệnh thường phải rặn mạnh để tống phân ra ngoài, điều này làm gia tăng áp lực lên các tĩnh mạch vùng hậu môn. Nếu tình trạng này kéo dài, các tĩnh mạch bị giãn và phình to, dẫn đến hình thành bệnh trĩ.

Để phòng tránh tình trạng này, nên tăng cường các thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh (cải bó xôi, súp lơ), trái cây tươi (táo, lê, chuối), ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, gạo lứt). Lượng chất xơ được khuyến nghị mỗi ngày cho người Việt là khoảng 25–38g để giữ cho hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả.

Thiếu chất xơ dẫn đến táo bón gây ra bệnh trĩ.

2. Uống không đủ nước

Nước đóng vai trò quan trọng giúp duy trì sức khỏe hệ tiêu hóa , hỗ trợ làm mềm phân và hỗ trợ quá trình đào thải dễ dàng. Thiếu nước khiến phân trở nên cứng, tạo áp lực lên vùng hậu môn khi đi vệ sinh. Theo TS.BS. Nguyễn Bách, Trưởng khoa Nội Thận - Lọc máu Bệnh viện Thống Nhất TPHCM cho biết, lượng nước trung bình tiếp nhận của người trưởng thành là khoảng 2-2,5 lít nước mỗi ngày.

Các dấu hiệu nhận biết cơ thể thiếu nước bao gồm nước tiểu có màu sẫm, khô miệng, mệt mỏi. Uống đủ nước không chỉ phòng ngừa táo bón mà còn hỗ trợ tuần hoàn máu tốt hơn, giảm nguy cơ hình thành trĩ.

Uống không đủ nước dẫn đến táo bón gây ra bệnh trĩ.

3. Thói quen ăn đồ cay nóng, nhiều dầu mỡ

Thói quen ăn đồ cay nóng và nhiều dầu mỡ có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt là vùng hậu môn. Cụ thể, những thực phẩm cay nóng làm tăng kích thích mạch máu tại khu vực này, dẫn đến viêm và làm giãn các tĩnh mạch, khiến chúng dễ phình to.

Trong khi, các món ăn nhiều dầu mỡ gây ra tình trạng khó tiêu, làm chậm quá trình di chuyển của thức ăn qua ruột, từ đó gây táo bón và tăng áp lực lên tĩnh mạch vùng chậu. Để bảo vệ sức khỏe vùng hậu môn, nên hạn chế các món chiên rán, thức ăn nhanh và các món có nhiều gia vị cay nóng.

Ăn đồ cay nóng gây khó tiêu và áp lực lên tĩnh mạch hậu môn.

4. Lạm dụng rượu bia, cà phê và chất kích thích

Rượu bia có tác dụng gây giãn mạch máu, đồng thời làm mất nước và gây táo bón. Khi mạch máu bị giãn, áp lực trong tĩnh mạch tăng cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành bệnh trĩ. Cà phê có tính chất lợi tiểu mạnh, khiến cơ thể mất nước nhanh chóng. Đồng thời, caffeine kích thích co thắt đường ruột bất thường, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa.

Các chất kích thích khác như thuốc lá, đồ uống có gas cũng tác động tiêu cực đến hệ tiêu hóa. Mức độ tiêu thụ an toàn là không quá 2 ly cà phê/ngày và nên thay thế bằng nước lọc, trà xanh, nước ép trái cây tự nhiên.

Lạm dụng chất kích thích, rượu bia gây táo bón.

5 thói quen đi vệ sinh không khoa học dẫn đến bệnh trĩ

Thói quen đi vệ sinh không khoa học có thể là nguyên nhân gây ra bệnh trĩ. Những hành động như ngồi quá lâu, rặn mạnh hoặc không đi vệ sinh đúng giờ làm tăng áp lực lên vùng hậu môn, tạo điều kiện cho tĩnh mạch bị giãn và hình thành búi trĩ.

1. Nhịn đi đại tiện

Nhịn đi vệ sinh phá vỡ phản xạ tự nhiên của ruột, khiến phân tích tụ và khô cứng trong ruột già. Khi phân khô cứng, việc đào thải trở nên khó khăn, buộc phải rặn mạnh gây áp lực lên tĩnh mạch hậu môn. Nguyên nhân tâm lý khiến người ta nhịn đi vệ sinh thường là bận rộn công việc, ngại sử dụng nhà vệ sinh công cộng hoặc môi trường không thuận tiện.

Tác hại lâu dài của thói quen này là làm mất phản xạ đi đại tiện tự nhiên, dẫn đến táo bón mạn tính. Để duy trì thói quen tốt, nên tạo lịch trình đi vệ sinh cố định, không bỏ qua tín hiệu của cơ thể và tạo môi trường vệ sinh thoải mái.

Nhịn đi đại tiện dẫn đến bệnh trĩ.

2. Ngồi bồn cầu quá lâu (đọc báo, lướt điện thoại)

Ngồi lâu trên bồn cầu tạo áp lực trọng lực liên tục lên vùng hậu môn. Tư thế này khiến máu ứ đọng tại các tĩnh mạch vùng chậu, tăng nguy cơ hình thành trĩ. Thói quen sử dụng điện thoại, đọc sách báo trong nhà vệ sinh làm kéo dài thời gian ngồi bồn cầu một cách vô thức.

Hiện tượng này còn gây mất cảm giác và ảnh hưởng tiêu cực đến mạch máu vùng hậu môn. Khuyến nghị thời gian tối đa cho mỗi lần đi vệ sinh là 3-5 phút để tránh gây áp lực không cần thiết.

Ngồi bồn cầu quá lâu dẫn đến bệnh trĩ.

3. Rặn mạnh khi đi đại tiện

Rặn mạnh tạo áp lực nội ổ bụng cao, trực tiếp tác động đến tĩnh mạch hậu môn. Áp lực này khiến các mạch máu giãn nở và có thể dẫn đến vỡ mạch nhỏ.

Thói quen rặn mạnh thường xuất phát từ táo bón, vội vàng hoặc tư thế đi vệ sinh không đúng. Việc này có mối liên hệ trực tiếp với việc hình thành và làm nặng thêm tình trạng trĩ. Kỹ thuật thở đúng khi đi đại tiện là hít sâu, thở chậm và tránh nín thở. Tư thế chuẩn là ngồi xổm hoặc đặt chân lên ghế nhỏ để đầu gối cao hơn hông, giúp góc đại tiện thuận lợi hơn.

Rặn quá mạnh khi đi đại tiện dẫn đến bệnh trĩ.

4. Vệ sinh hậu môn không đúng cách

Vệ sinh hậu môn đúng cách sau đại tiện là yếu tố quan trọng phòng ngừa nhiễm khuẩn và kích ứng. Các sai lầm phổ biến bao gồm lau quá mạnh gây tổn thương da, sử dụng giấy vệ sinh kém chất lượng hoặc lau theo hướng không đúng.

Những sai lầm này gây kích ứng, viêm nhiễm và làm nặng thêm tình trạng trĩ có sẵn. Hướng dẫn vệ sinh đúng cách: lau nhẹ nhàng từ trước ra sau, sử dụng nước ấm rửa sạch, dùng xà phòng nhẹ hoặc dung dịch vệ sinh chuyên dụng, sau đó lau khô bằng khăn mềm.

Vệ sinh hậu môn không đúng cách dẫn đến bệnh trĩ.

5. Tư thế đi vệ sinh không đúng cách

Tư thế ngồi bồn cầu không đúng cách tạo áp lực bất thường lên hệ tĩnh mạch vùng hậu môn. Ngồi quá cao hoặc quá thấp khiến cơ thể phải căng thẳng hơn khi đại tiện, từ đó tăng áp lực lên các tĩnh mạch và dẫn đến nguy cơ mắc bệnh trĩ.

Các tư thế sai thường gặp bao gồm ngồi với lưng cong, chân không có điểm tựa, hoặc nghiêng người quá mức. Tư thế đúng cần đảm bảo lưng thẳng, chân có điểm tựa vững chắc và thân người hơi nghiêng về phía trước để tạo góc đại tiện tự nhiên.

Tư thế đi đại tiện không đúng dẫn đến bệnh trĩ.

3 thói quen sinh hoạt và lối sống gây ra bệnh trĩ

Lối sống hiện đại với nhiều thói quen không lành mạnh là yếu tố quan trọng góp phần vào sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh trĩ. Những thay đổi trong sinh hoạt hàng ngày có thể giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.

1. Ít vận động, ngồi hoặc đứng lâu

Ngồi hoặc đứng lâu trong một tư thế tạo tình trạng ứ trệ máu vùng chậu, làm tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch và dẫn đến hình thành trĩ. Cơ chế này đặc biệt nghiêm trọng ở những người làm việc văn phòng, lái xe, giáo viên, thu ngân. Ít vận động còn có tác động kép vừa gây ứ trệ máu vừa dẫn đến táo bón do ruột hoạt động chậm.

Giải pháp hiệu quả là ngắt quãng thời gian ngồi/đứng sau mỗi 30-45 phút, thực hiện các bài tập vận động đơn giản tại chỗ làm việc như đi bộ, duỗi chân, xoay người. Vận động đều đặn 30 phút mỗi ngày giúp cải thiện tuần hoàn máu và phòng ngừa trĩ hiệu quả.

Ít vận động, ngồi hoặc đứng lâu gây bệnh trĩ.

2. Thói quen mang vác nặng

Nâng vật nặng tạo áp lực ổ bụng cao đột ngột, ảnh hưởng trực tiếp đến tĩnh mạch vùng chậu. Áp lực này có thể khiến các mạch máu hậu môn giãn nở và hình thành trĩ. Các nghề nghiệp và hoạt động thường xuyên nâng vật nặng như công nhân xây dựng, vận động viên cử tạ, người chăm sóc người già có nguy cơ cao.

Kỹ thuật nâng đúng bao gồm sử dụng sức mạnh của chân thay vì lưng, giữ lưng thẳng, thở đều khi nâng. Sử dụng các dụng cụ hỗ trợ như đai lưng, xe đẩy giúp giảm áp lực lên vùng bụng và phòng ngừa trĩ.

Mang vác nặng gây bệnh trĩ.

3. Căng thẳng, stress

Stress có mối liên hệ chặt chẽ với rối loạn tiêu hóa thông qua việc tiết hormone stress gây co thắt ruột bất thường, dẫn đến táo bón. Khi căng thẳng, người ta thường có thói quen ăn uống không lành mạnh như ăn nhanh, ít nhai kỹ, lựa chọn thực phẩm chế biến sẵn.

Stress mạn tính ảnh hưởng tiêu cực đến cả hệ tiêu hóa và mạch máu, tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển của bệnh trĩ. Các kỹ thuật quản lý stress hiệu quả bao gồm thiền, yoga, hít thở sâu, vận động nhẹ nhàng đều đặn. Duy trì giấc ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm và tạo thời gian thư giãn cũng giúp giảm stress đáng kể.

Căng thẳng và stress gây bệnh trĩ.

Các yếu tố nguy cơ khác liên quan đến thói quen

Ngoài các thói quen sinh hoạt chính, còn có nhiều yếu tố nguy cơ khác góp phần vào việc hình thành bệnh trĩ. Hiểu rõ những yếu tố này giúp có biện pháp phòng ngừa phù hợp.

• Phụ nữ mang thai và sau sinh: Thay đổi hormone làm giãn mạch máu, tử cung to gây áp lực lên tĩnh mạch vùng chậu. Thói quen ăn uống thiếu chất xơ và ít vận động trong thai kỳ tăng nguy cơ táo bón. Quá trình rặn đẻ tạo áp lực cực lớn lên vùng hậu môn.
• Người cao tuổi: Hệ thống tĩnh mạch suy yếu theo tuổi tác, mất độ đàn hồi của thành mạch. Thói quen sinh hoạt ít vận động, uống ít nước và sử dụng nhiều thuốc có thể gây táo bón. Cơ thắt hậu môn yếu đi khiến việc kiểm soát đại tiện khó khăn hơn.
• Thừa cân, béo phì: Mỡ bụng tạo áp lực liên tục lên các tĩnh mạch vùng chậu. Người béo phì thường có thói quen ăn uống không lành mạnh, ít vận động và có xu hướng ngồi nhiều. Tình trạng viêm mạn tính do béo phì cũng ảnh hưởng đến sức khỏe mạch máu.
• Một số bệnh lý nền: Bệnh đường ruột mãn tính như viêm đại tràng làm thay đổi thói quen đại tiện. Bệnh gan ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, tăng áp lực tĩnh mạch. Thói quen quản lý bệnh không đúng cách như dùng thuốc tùy tiện có thể làm tăng nguy cơ trĩ.

Các yếu tố khác liên quan đến thói quen gây bệnh trĩ.

Bài viết này đã tổng hợp và phân tích chi tiết hơn 12 thói quen sinh hoạt và lối sống phổ biến có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ, từ việc ngồi lâu, nhịn đại tiện đến việc lạm dụng đồ cay nóng và thực phẩm nhiều dầu mỡ. Những vấn đề này đều ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng tiêu hóa và sức khỏe vùng hậu môn, góp phần phát triển và làm nặng hơn bệnh trĩ nếu không được điều chỉnh kịp thời. Khi nhận biết và thay đổi những thói quen xấu này, bạn có thể phòng ngừa và cải thiện tình trạng bệnh hiệu quả ngay tại nhà.

Câu hỏi thường gặp về thói quen gây bệnh trĩ?

Liệu trĩ có thể tự khỏi nếu thay đổi thói quen?

Có, trĩ độ nhẹ có thể tự cải thiện khi thay đổi thói quen sinh hoạt phù hợp. Việc bổ sung chất xơ, uống đủ nước, tránh ngồi lâu và vận động đều đặn giúp giảm áp lực tĩnh mạch vùng hậu môn. Tuy nhiên, trĩ nặng cần can thiệp y tế chuyên sâu để đạt hiệu quả điều trị tối ưu.

Thời gian cần thiết để thói quen mới mang lại hiệu quả?

Thông thường cần 2-4 tuần để thói quen mới phát huy tác dụng cải thiện triệu chứng trĩ. Thay đổi chế độ ăn uống cho hiệu quả nhanh nhất trong 1-2 tuần, trong khi thói quen vận động cần 3-4 tuần để cải thiện tuần hoàn máu. Quan trọng là duy trì kiên trì và nhất quán trong việc thực hiện các thói quen tốt.