Bị táo bón có phải nguyên nhân chính dẫn đến bệnh trĩ?

Theo thống kê của Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, cứ 3 người thì có 1 người mắc bệnh táo bón tại Việt Nam. Trong số những người này, gần 40% phát triển các vấn đề về trĩ ở mức độ khác nhau, đặc biệt ở nhóm tuổi 30-60 tuổi. Mối liên hệ giữa táo bón và bệnh trĩ đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu y khoa trong và ngoài nước. (*Nguồn)

Điều này đặt ra câu hỏi quan trọng: Liệu táo bón có thực sự là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh trĩ? Bài viết này sẽ phân tích chi tiết mối quan hệ nhân-quả giữa hai tình trạng này, cung cấp kiến thức khoa học về cơ chế sinh bệnh học, các dấu hiệu nhận biết, cùng với những giải pháp dinh dưỡng hiệu quả để phòng ngừa cả táo bón và bệnh trĩ.

Táo bón có phải là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh trĩ?

Táo bón được xác định là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh trĩ. Theo nghiên cứu của Phạm Đức Huấn và cộng sự (2021), cho thấy khoảng 65,7% bệnh nhân trĩ có tiền sử táo bón mãn tính kéo dài. Táo bón tạo ra một chuỗi phản ứng sinh lý bệnh học gây hại trực tiếp đến vùng hậu môn trực tràng.

Định nghĩa và mối liên hệ giữa táo bón và bệnh trĩ

Táo bón là tình trạng rối loạn chức năng đại tràng, đặc trưng bởi việc giảm tần suất đi đại tiện (dưới 3 lần/tuần), phân khô cứng và khó tống ra ngoài. Người bệnh thường phải rặn mạnh, cảm thấy đi không hết phân và đau bụng chướng.

Bệnh trĩ là tình trạng các tĩnh mạch ở hậu môn và trực tràng bị giãn nở bất thường, hình thành các búi trĩ có thể chảy máu, sa ra ngoài hoặc gây đau rát. Trĩ được phân thành hai loại chính: trĩ nội (bên trong hậu môn) và trĩ ngoại (bên ngoài hậu môn).

Cơ chế sinh bệnh: Từ táo bón đến hình thành búi trĩ

Quá trình phát triển từ táo bón đến bệnh trĩ diễn ra theo chuỗi các thay đổi sinh lý bệnh học có thể dự đoán. Khi táo bón xảy ra, phân khô và cứng tạo áp lực cơ học lớn lên thành trực tràng. Áp lực này không chỉ gây khó chịu mà còn cản trở tuần hoàn máu tĩnh mạch tại vùng hậu môn.

Người bệnh phải rặn mạnh để đẩy phân ra ngoài, khiến áp lực nội ổ bụng tăng đột biến từ 20-30 mmHg lên 150-200 mmHg. Áp lực cao này truyền trực tiếp xuống các tĩnh mạch hậu môn, làm giãn nở lòng mạch và suy yếu thành mạch theo thời gian. Máu ứ đọng trong các tĩnh mạch này không thể lưu thông bình thường, tạo điều kiện cho sự hình thành các khối u mềm - chính là búi trĩ.

Phân cứng đóng vai trò như một "công cụ mài mòn" niêm mạc hậu môn. Mỗi lần đại tiện, bề mặt thô ráp của phân gây tổn thương vi thể đến lớp niêm mạc mỏng manh, tạo ra các vết xước nhỏ và viêm mãn tính. Quá trình viêm này kích thích sự phát triển bất thường của mô mạch máu, góp phần hình thành búi trĩ lớn hơn và bền vững hơn.

Cơ chế táo bón đến hình thành búi trĩ.

Bệnh trĩ càng làm tăng thêm tình trạng táo bón

Mối quan hệ giữa táo bón và bệnh trĩ tạo thành một vòng luẩn quẩn có hại. Khi búi trĩ đã hình thành, người bệnh thường trải qua đau đớn và khó chịu mỗi khi đi đại tiện. Cảm giác đau rát, nóng cháy tại hậu môn khiến nhiều người phát triển tâm lý sợ hãi và có xu hướng nhịn đi đại tiện. Hành vi này vô tình làm trầm trọng thêm tình trạng táo bón ban đầu.

Phân lưu lại trong đại tràng lâu hơn sẽ bị hút nước nhiều hơn, trở nên khô và cứng hơn. Khi cuối cùng phải đi đại tiện, người bệnh lại phải rặn mạnh hơn, tạo áp lực cao hơn lên các búi trĩ, làm chúng sưng to và đau đớn hơn. Chu kỳ này lặp đi lặp lại, khiến cả táo bón và bệnh trĩ đều trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân sau phẫu thuật cắt trĩ có thể gặp biến chứng hẹp hậu môn do sẹo. Tình trạng hẹp này tạo ra rào cản vật lý, khiến phân khó đi qua và táo bón trở nên trầm trọng hơn. Đây là lý do tại sao việc điều trị táo bón từ giai đoạn sớm có ý nghĩa quan trọng trong phòng ngừa bệnh trĩ.

Tuy nhiên, cần hiểu rõ rằng về mặt nguyên nhân gốc rễ, táo bón kéo dài vẫn là yếu tố khởi phát chính. Bệnh trĩ chỉ đóng vai trò làm trầm trọng tình trạng táo bón thông qua các cơ chế tâm lý và cơ học, chứ không trực tiếp gây ra táo bón như cách táo bón gây ra trĩ.

Táo bón làm người bệnh phải rặn mạnh, gây áp lực lên búi trĩ.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh trĩ do táo bón gây ra

Nhận biết sớm các dấu hiệu bệnh trĩ do táo bón giúp can thiệp kịp thời, ngăn chặn bệnh tiến triển. Khi hai tình trạng này xuất hiện đồng thời, triệu chứng thường có mối liên quan chặt chẽ và có xu hướng trầm trọng hơn.

Dấu hiệu táo bón thường gặp

Táo bón biểu hiện qua các triệu chứng đặc trưng mà người bệnh dễ nhận ra. Những thay đổi trong thói quen đại tiện và cảm giác khó chịu ở vùng bụng là các dấu hiệu cảnh báo quan trọng. Dưới đây là những biểu hiện phổ biến của táo bón:

• Số lần đi đại tiện ít hơn bình thường: Tần suất đại tiện giảm xuống dưới 3 lần/tuần, có người chỉ đi 1 lần/tuần. Khoảng cách giữa các lần đi đại tiện kéo dài bất thường, khiến bụng căng đầy.
• Phân khô, cứng, khó tống ra ngoài: Phân có dạng từng viên nhỏ rời rạc hoặc thành khối lớn cứng như đá. Bề mặt phân thô ráp, đôi khi có vết nứt và màu sắc thẫm do mất nước nhiều.
• Cảm giác đi ngoài không hết phân: Bệnh nhân vẫn cảm thấy còn phân lưu lại trong trực tràng dù đã cố gắng rặn. Cảm giác này tạo sự khó chịu dai dẳng và thúc giục muốn đi tiếp.
• Đau bụng, đầy hơi, chướng bụng: Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, tập trung ở hạ sườn trái và vùng rốn. Bụng căng cứng, có tiếng ọc ọc khi sờ nắn do phân ứ đọng.

Táo bón gây ít đi đại tiện, phân khô cứng, cảm giác chưa hết phân, đau bụng và đầy hơi.

Dấu hiệu bệnh trĩ điển hình

Bệnh trĩ có những biểu hiện đặc trưng giúp phân biệt với các bệnh lý khác ở vùng hậu môn. Các triệu chứng thường xuất hiện dần dần và trở nên trầm trọng hơn khi kết hợp với táo bón. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình của bệnh trĩ:

• Chảy máu khi đi ngoài: Máu có màu đỏ tươi, nhỏ giọt hoặc thành tia nhỏ, thường xuất hiện cuối quá trình đại tiện. Máu có thể dính trên bề mặt phân hoặc nhuộm đỏ giấy vệ sinh, thỉnh thoảng nhỏ giọt xuống bồn cầu.
• Sa búi trĩ: Búi trĩ lòi ra ngoài hậu môn, đặc biệt khi đi đại tiện hoặc rặn mạnh. Ở giai đoạn nhẹ, búi trĩ tự co vào sau khi ngừng rặn, giai đoạn nặng cần dùng tay đẩy vào.
• Đau rát, ngứa hậu môn: Vùng hậu môn có thể sưng đỏ, nóng rát như bị bỏng, tạo cảm giác khó chịu liên tục. Cảm giác ngứa khiến muốn gãi, nhưng gãi nhiều lại làm tổn thương da và tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Tiết dịch nhầy: Dịch nhầy tiết ra từ hậu môn làm ướt quần áo lót, tạo mùi khó chịu. Dịch nhầy có màu trong suốt hoặc hơi vàng, đôi khi lẫn máu khi có nhiễm trùng kèm theo.

Bệnh trĩ gây chảy máu, sa búi trĩ, đau rát, ngứa và tiết dịch nhầy, nặng hơn khi táo bón.

Nên ăn gì để tránh táo bón?

Chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa táo bón và gián tiếp ngăn chặn sự phát triển của bệnh trĩ. Lựa chọn thực phẩm phù hợp không chỉ giúp điều hòa hoạt động đại tràng mà còn hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả. Thay đổi chế độ ăn theo hướng tích cực là biện pháp đầu tiên và hiệu quả nhất để ngăn chặn cả táo bón và bệnh trĩ.

Rau quả, thức ăn giàu chất xơ

Chất xơ giúp tạo khối lượng cho phân, làm mềm và dễ đi ra ngoài. Chất xơ kích thích nhu động ruột, thúc đẩy tiêu hóa tự nhiên. Rau diếp cá chứa 2,8g chất xơ/100g, có tính mát, giúp thanh nhiệt nhuận tràng. Rau mồng tơi với 3,2g chất xơ/100g, dễ tiêu hóa. Khoai lang cung cấp 3,8g chất xơ/100g, chứa beta-carotene bổ dưỡng. Thanh long có 3,0g chất xơ/100g, tính mát và nhiều vitamin C.

Ăn rau quả giàu chất xơ để tránh táo bón.

Uống nhiều nước

Khuyến nghị uống đủ 1.5-2 lít nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm cho phân. Nước làm mềm phân, kích thích nhu động ruột và giảm thời gian lưu trú phân trong đại tràng. Có thể bổ sung nước cam tươi cung cấp vitamin C, nước chanh ấm buổi sáng kích thích ruột, nước rau củ ép, canh chua và súp rau củ.

Uống đủ nước để tránh táo bón.

Dầu olive và dầu hạt lanh

Các loại dầu thực vật có tác dụng bôi trơn tự nhiên cho hệ tiêu hóa. Dầu olive chứa acid oleic, kích thích tiết mật và làm mềm phân. Dầu hạt lanh giàu omega-3, tạo gel bảo vệ niêm mạc đại tràng. Trộn 1-2 thìa dầu olive vào salad, cho dầu hạt lanh vào súp. Người táo bón kéo dài uống 1 thìa cà phê dầu hạt lanh pha nước ấm buổi sáng.

Bổ sung dầu olive và dầu hạt lanh để tránh táo bón.

Thực phẩm giàu chất sắt

Người trĩ mãn tính dễ thiếu máu do chảy máu liên tục. Mè đen cung cấp 9,8mg sắt/100g, hạnh nhân chứa 3,9mg sắt/100g, gan gà 18,5mg sắt/100g. Hạt điều 6,2mg sắt/100g, nho khô 2,6mg sắt/100g, mật ong 0,4mg sắt/100g, óc chó 2,9mg sắt/100g. Chất sắt hỗ trợ enzyme tiêu hóa và vận chuyển oxy đến tế bào ruột.

Thực phẩm giàu chất sắt để tránh táo bón.

Thay đổi thói quen sinh hoạt

Điều chỉnh lối sống hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động tối ưu. Đi bộ 30 phút/ngày kích thích ruột già, yoga nhẹ massage bụng. Tạo thói quen đại tiện đúng giờ sau bữa sáng, ngồi vệ sinh 5-10 phút. Tránh rượu bia gây mất nước, thức ăn cay kích thích niêm mạc. Giữ cân nặng ổn định giảm áp lực bụng, ngủ đủ 7-8 tiếng/đêm.

Thay đổi thói quen sinh hoạt để tránh táo bón.

Bị táo bón là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh trĩ thông qua áp lực cơ học và sinh lý bệnh học làm tổn thương vùng hậu môn trực tràng. Bài viết đã làm rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa táo bón và bệnh trĩ dựa trên các khảo sát, nghiên cứu y khoa, đặc biệt là thống kê tại Việt Nam. Qua đó, chúng ta hiểu được cơ chế hình thành búi trĩ do áp lực tăng cao từ việc rặn khi táo bón, cùng với các dấu hiệu nhận biết điển hình của cả hai tình trạng. 

Việc điều chỉnh thói quen ăn uống giàu chất xơ, uống đủ nước, và tập luyện đều đặn là chìa khóa giúp ngăn chặn vòng luẩn quẩn giữa táo bón và bệnh trĩ, giữ cho sức khỏe đường tiêu hóa của bạn luôn tốt.  Để được tư vấn chi tiết và hỗ trợ chăm sóc sức khỏe trực tràng, bạn có thể tham khảo các giải pháp từ COTRIPro  - bộ đôi viên uống và gel bôi  hỗ trợ điều trị bệnh trĩ hiệu quả.

Sản phẩm không phải là thuốc và không thể thay thế thuốc chữa bệnh. Không dùng cho phụ nữ mang thai và đang cho con bú.

Câu hỏi thường gặp về táo bón có phải nguyên nhân chính gây trĩ

Táo bón bao lâu thì bị trĩ?

Không có thời gian cụ thể chính xác vì mỗi người có cơ địa khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy táo bón kéo dài từ 3-6 tháng có thể bắt đầu gây tổn thương tĩnh mạch hậu môn. Những người táo bón mãn tính trên 1 năm có nguy cơ mắc trĩ cao gấp 4 lần so với người bình thường. Yếu tố quyết định bao gồm mức độ nghiêm trọng của táo bón, tần suất rặn mạnh và cơ địa cá nhân.

Bị trĩ có nên ăn chuối không?

Có, người bị trĩ nên ăn chuối vì đây là loại trái cây tốt cho tiêu hóa. Chuối chín chứa 2,6g chất xơ/100g và nhiều kali, giúp làm mềm phân và kích thích nhu động ruột. Tuy nhiên, nên chọn chuối chín vàng vì chuối xanh chứa tannin có thể gây táo bón. Ăn 1-2 quả chuối/ngày kết hợp với uống đủ nước sẽ hỗ trợ cải thiện tình trạng táo bón và giảm áp lực lên búi trĩ hiệu quả.

Bà bầu bị táo bón có dễ bị trĩ không?

Có, phụ nữ mang thai bị táo bón rất dễ mắc trĩ do nhiều yếu tố đặc biệt. Hormone progesterone tăng cao làm chậm nhu động ruột, tử cung to dần ép vào đại tràng cản trở đại tiện. Bà bầu thường ít vận động và dùng viên sắt gây táo bón. Kết hợp với việc rặn mạnh khi sinh nở, nguy cơ trĩ ở thai phụ tăng gấp 2-3 lần so với phụ nữ không mang thai.

Trẻ em bị táo bón có nguy cơ mắc trĩ không?

Có, nhưng tỷ lệ thấp hơn người lớn vì hệ mạch máu trẻ em còn đàn hồi tốt. Trẻ bị táo bón mãn tính, đặc biệt từ 5 tuổi trở lên, có thể xuất hiện trĩ nếu không được điều trị kịp thời. Dấu hiệu cảnh báo bao gồm trẻ khóc khi đi đại tiện, phân có máu hoặc nhìn thấy búi thịt nhỏ ở hậu môn. Cha mẹ cần chú ý chế độ ăn nhiều chất xơ và khuyến khích trẻ uống đủ nước mỗi ngày.