Cây bình bát: Đặc điểm, công dụng và cách sử dụng

Cây bình bát là một loài cây thuộc họ Na, vừa là trái cây vừa được sử dụng trong y học cổ truyền và hiện đại để điều trị bệnh. Thành phần hóa học đa dạng của cây bao gồm acetogenin, alkaloid, flavonoid, triterpenoid giúp kháng khuẩn, kháng nấm, diệt côn trùng, chữa sốt, điều trị bệnh trĩ.

Để tìm hiểu chi tiết về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng cây bình bát, mời bạn theo dõi qua bài viết này cùng COTRIPro.

Theo nghiên cứu về công dụng cây bình bát của Satish S và cộng sự (2023), cho thấy lá bình bát có tác dụng chống viêm và làm lành vết thương, mang ý nghĩa tiềm năng ứng dụng trong điều trị trĩ.(*Nguồn)

Cây bình bát là gì?

Cây bình bát (tên khoa học là Annona reticulata L.), thuộc họ Na (Annonaceae), còn gọi là Na xiêm, Nê xiêm, hay Đào tiên. Về đặc điểm nhận dạng, cây bình bát có cành non phủ lông tơ mềm mại, trong khi cành già trở nên nhẵn bóng. Lá mọc so le, dạng mác thuôn dài với chiều dài 12-15cm, bản lá rộng 4cm. Mặt trên lá nhẵn bóng, mặt dưới cùng cuống lá có lớp lông tơ mịn. 

Về thành phần hóa học, cây bình bát chứa nhiều alkaloid, tanin, flavonoid, terpenoid, phenol và steroid – những hợp chất này góp phần tạo nên giá trị dược liệu của cây. Bình bát có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ, cụ thể là Trung Mỹ, Brazil, Nam Mexico và Peru.

Hiện nay, loài cây này được trồng rộng rãi ở các quốc gia có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Để phân biệt bình bát với na ta (Annona squamosa) và mãng cầu (Annona cherimola), cần quan sát: quả bình bát có hình tim, vỏ trơn lưới rõ, khi chín chuyển vàng hoặc vàng pha đỏ, cơm màu trắng ngả vàng với vị ngọt thanh.

Thành phần hoạt chất trong cây bình bát gồm những gì

Cây bình bát được sử dụng trong y học cổ truyền và hiện đại nhờ tiềm năng hỗ trợ phòng và điều trị các bệnh như tiểu đường, viêm nhiễm búi trĩ, tiêu chảy, đau nhức xương khớp.

Thành phần dinh dưỡng:

• Đường tự nhiên (glucose, fructose, sucrose)
• Vitamin C, vitamin nhóm B (B1, B2, B3)
• Khoáng chất: magie, kali, canxi, photpho, sắt

Các hoạt chất chính bao gồm:

• Flavonoid & Polyphenol: chống oxy hóa, bảo vệ thành mạch, giảm viêm đau búi trĩ, hỗ trợ phòng bệnh tim mạch, tiểu đường, chống ung thư.
• Alkaloid (anonaine, reticuline…): giảm đau, an thần, hỗ trợ kháng viêm, diệt ký sinh trùng, cải thiện triệu chứng viêm loét hoặc phù nề hậu môn.
• Acetogenin (annonaretin A, bullatacin...): ức chế tế bào ung thư, diệt khuẩn và trừ giun.
• Triterpenoid & Steroid (taraxasterol, β-sitosterol): hỗ trợ giảm cholesterol, bảo vệ gan, kháng viêm.
• Tanin: chống tiêu chảy, kháng khuẩn, cầm máu tại chỗ.
• Saponin: sát khuẩn, chống viêm, hỗ trợ tiêu diệt vi khuẩn ngoài da.

Nhờ sự phối hợp đa dạng và hàm lượng cao các hoạt chất sinh học này, cây bình bát không chỉ có giá trị dinh dưỡng mà còn tiềm năng ứng dụng phong phú trong hỗ trợ điều trị nhiều nhóm bệnh lý khác nhau.

6 hoạt chất sinh học có chính có lợi cho sức khỏe con người trong cây bình bát.

Cây bình bát có tác dụng gì đối với sức khỏe

Cây bình bát được ghi nhận với nhiều tác dụng tích cực đối với sức khỏe con người, được ứng dụng trong cả y học cổ truyền và y khoa hiện đại.

Tác dụng trong y học cổ truyền:

Trong  y học cổ truyền, cây bình bát có vị ngọt, chát, tính mát, quy kinh Tỳ và Vị. Các công dụng thanh nhiệt giải độc, giúp làm mát cơ thể và thải trừ độc tố. Dược liệu này có khả năng sát khuẩn, chống viêm hiệu quả, đặc biệt trong điều trị các tình trạng nhiễm trùng.

Trong các ứng dụng dân gian, cây bình bát được sử dụng để xông hơi điều trị bệnh trĩ, giúp giảm đau rát và làm co búi trĩ. Nó cũng được dùng để an thần, hỗ trợ giảm ho, hen, mất ngủ, động kinh và sốt.

Tác dụng trong y khoa hiện đại:

Nghiên cứu khoa học đã chứng minh nhiều tác dụng dược lý của cây bình bát như hỗ trợ tiểu đường, chống ung thư,  điều trị viêm loét, tiêu chảy, giun sán. Các alkaloid từ lá và vỏ cây có tác dụng điều trị viêm xương khớp, phong thấp và đau cơ xương. Isoflavonoid và các hợp chất như erycristagallin, orientanol B có khả năng phòng ngừa nhiễm trùng ngoài da và sâu răng.

Theo nghiên cứu về tác dụng của bình bát trong chữa bệnh của Rathod và cộng sự (2025), cho thấy chiết xuất lá, vỏ cây bình bát có tác dụng làm lành vết loét, giảm tiết acid dạ dày và đặc biệt hiệu quả với giun tròn, tiêu chảy, lỵ.(*Nguồn)

Tác dụng y học cổ truyền và hiện đại của cây bình bát.

Các bài thuốc hiệu quả của cây bình bát

Trong y học cổ truyền, cây bình bát được ứng dụng qua 8 bài thuốc chính, mang lại hiệu quả điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau. 

Các phương pháp điều trị chính bao gồm:

• Sử dụng lá bình bát trị bệnh trĩ: Xông hơi vùng hậu môn bằng lá bình bát giúp giảm sưng đau, hỗ trợ điều trị và phòng tái phát trĩ.
• Chữa trị mề đay, mẩn ngứa: Xông vùng da bị ngứa bằng nhánh bình bát tươi giúp dịu da, giảm ngứa và mẩn nhanh.
• Chữa trị đau nhức xương khớp: Chườm quả bình bát lên vùng đau giúp giảm đau, chống viêm, tăng tuần hoàn máu.
• Điều trị bướu cổ: Nướng quả bình bát rồi lăn nhẹ lên cổ giúp giảm sưng, làm mềm tuyến giáp.
• Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Uống nước sắc từ quả bình bát giúp ổn định đường huyết, hỗ trợ điều trị hiệu quả.
• Điều trị tiêu chảy, kiết lỵ, giun sán: Sắc nước quả bình bát uống giúp giảm tiêu chảy, kiết lỵ và tẩy giun nhẹ an toàn.
• Hỗ trợ trị lao phổi: Sắc vỏ bình bát uống giúp giảm triệu chứng ho, tăng sức đề kháng.
• Trị chấy rận, ghẻ lở ngoài da: Gội đầu bằng lá bình bát hoặc đắp hạt bình bát lên vết thương giúp sát trùng, diệt ký sinh trùng nhanh, giảm ngứa hiệu quả.

Sử dụng lá bình bát để điều trị bệnh trĩ

Lá bình bát là phương pháp điều trị bệnh trĩ phổ biến và hiệu quả nhất trong dân gian, được ứng dụng chủ yếu bài thuốc xông hơi. Ngoài ra còn có cách uống nước sắc và nấu canh rau bình bát để hỗ trợ nhuận tràng, giảm áp lực lên búi trĩ.

Nguyên liệu: 1 nắm lá bình bát tươi (30-50g), ưu tiên chọn lá non và lá bánh tẻ có hoạt chất cao.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch lá bình bát, để ráo nước hoàn toàn.
• Đun sôi với 1,5 lít nước, có thể thêm một chút muối.
• Đổ nước ra chậu nhỏ, tiến hành xông hơi vùng hậu môn khi nước còn bốc hơi nóng.
• Giữ khoảng cách an toàn để tránh bỏng.
• Sau khi nước nguội, dùng để ngâm hậu môn thêm 10-15 phút.

Thời gian thực hiện: Áp dụng 1-2 lần mỗi ngày, liên tục trong 2-3 tuần để đạt hiệu quả tối ưu.

Lưu ý: Nên thực hiện vào buổi tối trước khi đi ngủ để tránh nhiễm lạnh. Nước xông cần đảm bảo nhiệt độ vừa phải để không gây bỏng da.

Đánh giá hiệu quả: Phương pháp này có hiệu quả tốt trên các triệu chứng trĩ nhẹ đến trung bình, dùng hỗ trợ điều trị và phòng ngừa tái phát.

Sử dụng lá bình bát để điều trị bệnh trĩ, hỗ trợ nhuận tràng.

Bài thuốc chữa mề đay, mẩn ngứa

Nhánh bình bát tươi và lá dừa có tác dụng làm dịu da, giảm dị ứng, được dùng xông khói cải thiện nhanh triệu chứng mề đay.

Nguyên liệu: Vài nhánh bình bát tươi (3-5 nhánh), 1 bó lá dừa khô để tạo lửa.

Cách thực hiện:

• Đốt bó lá dừa khô để tạo lửa lớn và ổn định.
• Hơ các nhánh bình bát tươi lên đám lửa để tạo nhiều khói.
• Áp vùng da bị mề đay, mẩn ngứa qua làn khói đến khi ra mồ hôi.
• Dùng khăn sạch lau khô da ngay sau khi kết thúc.

Thời gian thực hiện: Thực hiện 1 lần mỗi ngày vào buổi chiều, duy trì 5-7 ngày.

Đánh giá hiệu quả: Phương pháp này hỗ trợ giảm triệu chứng ngứa, mẩn nhanh, không để lại thâm da.

Kết hợp ap nhánh bình bát tươi cùng lá dừa lên da chữa mề đay, mẩn ngứa.

Bài thuốc chữa đau nhức xương khớp

Quả bình bát tươi được sử dụng chườm nóng tại vùng đau vừa giúp giảm đau, chống viêm vừa tăng tuần hoàn máu.

Nguyên liệu: 2-3 quả bình bát tươi, chọn quả vừa chín tới để đảm bảo hoạt chất tối đa.

Cách thực hiện:

• Đập dập vừa phải các quả bình bát tươi.
• Hơ quả đã đập dập trên than hoặc lửa cho nóng đều.
• Chườm trực tiếp vào vị trí xương khớp bị đau nhức.
• Có thể áp lên vùng lưng, đầu gối hoặc tay chân.

Thời gian thực hiện: Thực hiện 2-3 lần mỗi ngày, mỗi lần 20-30 phút, duy trì trong 1-2 tuần.

Đánh giá hiệu quả: Phương pháp này có hiệu quả giảm đau rõ rệt, đặc biệt với đau khớp nhẹ, mãn tính.

Chườm nóng quả bình bát chữa đau nhức xương khớp giúp chống viêm và tăng tuần hoàn máu.

Bài thuốc chữa bướu cổ

Dùng trái bình bát tươi nướng, lăn tại vùng cổ giúp giảm sưng và hỗ trợ làm mềm tuyến giáp trong điều trị bướu cổ.

Nguyên liệu: 2-3 quả bình bát tươi hoặc nhiều hơn tùy theo diện tích vùng cổ cần điều trị.

Cách thực hiện:

• Nướng các quả bình bát tươi cho cháy xém phần vỏ ngoài.
• Đợi nguội vừa phải, còn hơi ấm.
• Lăn nhẹ quả bình bát lên vùng cổ bị bướu.
• Thực hiện với động tác massage nhẹ nhàng.

Thời gian thực hiện: Mỗi ngày 3 lần, mỗi lần lăn 30 phút, kiên trì đến khi bướu cổ giảm rõ.

Đánh giá hiệu quả: Làm mềm, giảm kích thước bướu khi kết hợp chế độ ăn giàu iốt hiệu quả.

Lăn nhẹ quả bình bát lên vùng da bị bướu  làm mềm tuyến giáp trong điều trị bướu cổ.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị tiểu đường

Quả bình bát xanh giàu hoạt chất hạ đường huyết, được dùng sắc nước uống kiểm soát đường huyết hiệu quả.

Nguyên liệu: 5g quả bình bát xanh (bỏ hạt, thái mỏng, phơi khô hoàn toàn).

Cách thực hiện:

• Dùng 5g quả bình bát khô cho vào ấm sắc thuốc.
• Sắc với 300ml nước sạch đến khi còn 1/2 lượng nước (khoảng 150ml).
• Lọc bỏ bã, chia làm 2 lần uống trong ngày.
• Uống trước bữa ăn 30 phút để tăng hiệu quả hấp thu.

Thời gian thực hiện: Sử dụng liên tục trong 2-3 tháng, kết hợp với chế độ ăn hợp lý và tập luyện đều đặn.

Lưu ý: Cần theo dõi đường huyết thường xuyên và không ngưng thuốc điều trị chính mà bác sĩ đã kê.

Đánh giá hiệu quả: Hỗ trợ ổn định đường huyết, kéo dài tác dụng sau 2–4 tuần liên tục.

Sắc quả bình bát uống để trị bệnh tiểu đường, ổn định đường huyết.

Bài thuốc trị tiêu chảy, kiết lỵ, giun sán

Quả bình bát xanh có tác dụng se khít ruột, kháng khuẩn và tẩy trùng hiệu quả trong điều trị các rối loạn tiêu hóa.

Nguyên liệu: 8-12g quả bình bát xanh (bỏ hạt, thái lát mỏng, phơi khô).

Cách thực hiện:

• Cho lượng quả khô vào ấm sắc thuốc.
• Sắc với 300ml nước sạch còn lại khoảng 150ml.
• Lọc bỏ bã, để nguội vừa phải.
• Chia uống làm 2 lần trong ngày, uống sau ăn 1 giờ.

Thời gian thực hiện: Duy trì 3-5 ngày liên tục cho đến khi triệu chứng được kiểm soát hoàn toàn.

Lưu ý: Không dùng cho trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, kiêng tự ý tăng liều vì có thể gây ngộ độc(đặc biệt với hạt).

Đánh giá hiệu quả: Giảm tiêu chảy, kiết lỵ, hỗ trợ tẩy giun nhẹ an toàn.

Sắc quả bình bát trị tiêu chảy, kiết lỵ điều trị các vấn đề về rối loạn tiêu hóa.

Bài thuốc hỗ trợ trị lao phổi

Vỏ thân bình bát chứa các alkaloid có tác dụng kháng viêm, hỗ trợ phục hồi chức năng phổi và tăng cường sức đề kháng.

Nguyên liệu: 20g vỏ thân bình bát (thái lát mỏng, phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp).

Cách thực hiện:

• Dùng 20g vỏ thân bình bát khô vào ấm sắc lớn.
• Sắc với 1-1,2 lít nước sạch trên lửa nhỏ trong 45-60 phút.
• Lọc lấy nước, để nguội.
• Chia uống nhiều lần trong ngày, mỗi lần 100-150ml.

Thời gian thực hiện: Kiên trì thực hiện dài ngày theo liệu trình 3-6 tháng, kết hợp với điều trị chính theo chỉ định của bác sĩ.

Lưu ý: Có độc tính nhẹ – không dùng quá liều, tuyệt đối không dùng khi có thai, phối hợp ý kiến bác sĩ điều trị.

Đánh giá hiệu quả: Hỗ trợ giảm triệu chứng ho, đau, tăng sức đề kháng, không thay thế thuốc đặc trị lao

Sắc vỏ thân bình bát uống hỗ trợ trị lao phổi, tăng sức đề kháng cho cơ thể.

Bài thuốc trị chấy rận, ghẻ lở ngoài da

Lá và hạt cây bình bát có tính kháng khuẩn, sát trùng mạnh, hiệu quả trong điều trị các bệnh lý da liễu do ký sinh trùng.

Nguyên liệu:

• 30g lá bình bát tươi (chọn lá non, xanh tốt).
• 5-10 hạt bình bát chín.
• Dầu dừa nguyên chất (nếu trị ghẻ lở).

Cách thực hiện:

Đối với chấy rận:

• Nấu lá bình bát tươi với 1 lít nước trong 20 phút.
• Để nguội, lọc lấy nước trong.
• Dùng làm nước gội đầu, massage nhẹ da đầu 5-10 phút.
• Để khô tự nhiên, không cần gội lại bằng nước sạch.

Đối với ghẻ lở ngoài da:

• Hạt bình bát đốt chín trên lửa than nhỏ.
• Nghiền thành bột mịn khi còn ấm.
• Trộn với một ít dầu dừa tạo thành hỗn hợp sền sệt.
• Bôi đều lên các vùng da bị ghẻ lở hoặc ngứa ngáy.

Thời gian thực hiện: 1 lần/ngày trong 3–5 ngày.

Lưu ý: Tránh để hỗn hợp tiếp xúc với mắt và vết thương hở. Nên thử trên vùng da nhỏ trước khi sử dụng rộng rãi.

Đánh giá hiệu quả: Diệt sạch chấy, rận, ghẻ lở, sát trùng nhanh, lưu ý ngưng khi có kích ứng mạnh.

Dùng lá và hạt cây bình bát để chữa chấy rận, ghẻ da nhờ tính sát khuẩn, sát trùng mạnh.

Thông tin các bài thuốc trên chỉ mang tính chất tham khảo, bạn cần đi khám để được bác sĩ tư vấn đúng với tình trạng bệnh.

Những lưu ý khi sử dụng cây bình bát là gì?

Mặc dù cây bình bát được ứng dụng rộng rãi trong y học đặc biệt là hỗ trợ điều trị các vấn đề về trĩ, vẫn có 7 lưu ý quan trọng cần tuân thủ khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

• Về kị sử dụng: Tuyệt đối không phối hợp phần hạt bình bát với rượu hoặc dùng chung với các loại hạt dược liệu khác do nguy cơ gây độc tính cao.
• Về liều lượng: Liều lượng khuyến nghị cho người lớn là 5-12g quả khô mỗi ngày hoặc 30-50g lá tươi. Không nên vượt quá liều khuyến cáo để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
• Cách dùng hiệu quả: Nên sử dụng đều đặn theo liệu trình 2-3 tuần để đạt hiệu quả tối ưu. Đối với điều trị bệnh trĩ, kết hợp giữa xông hơi và ngâm rửa sẽ mang lại kết quả tốt nhất.
• Đối tượng sử dụng: Người có sức đề kháng tốt, không mắc bệnh lý gan, thận nặng. Người trưởng thành bị trĩ nhẹ, trung bình; người bị mề đay, đau nhức xương khớp, tiêu chảy, ghẻ lở ngoài da.
• Chống chỉ định: Phụ nữ có thai và cho con bú không nên sử dụng do chưa có đủ nghiên cứu về tính an toàn. Trẻ em dưới 16 tuổi cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Người có tiền sử dị ứng với các loại cây thuộc họ Na nên thận trọng.
• Tác dụng phụ: Có thể gây kích ứng ngoài da ở người cơ địa nhạy cảm (rụng tóc, ngứa, nổi ban). Uống quá liều dễ gây rối loạn tiêu hóa, đau bụng, buồn nôn, nặng có thể gây ngộ độc.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

Sử dụng cây bình bát quá liều có thể gây tiêu chảy, rụng tóc, ngộ độc.

COTRIPro - Thực phẩm hỗ trợ điều trị bệnh trĩ

Trong số các sản phẩm hiện nay hỗ trợ điều trị bệnh trĩ, COTRIPro của Công ty Cổ phần Dược phẩm Thái Minh là một lựa chọn được nhiều người tin dùng nhờ hiệu quả và thành phần thiên nhiên an toàn. Bộ đôi gel COTRIPro và viên uống COTRIPro mang lại sự hỗ trợ toàn diện trong việc điều trị bệnh trĩ:

• Gel bôi COTRIPro: Tác động trực tiếp lên búi trĩ, hỗ trợ làm dịu niêm mạc, giảm đau rát đồng thời hỗ trợ giảm nhanh tình trạng đau rát, chảy máu trĩ, giúp búi trĩ săn se và co lên hiệu quả.
• Viên uống COTRIPro: Tác động sâu vào bên trong thành mạch, hỗ trợ làm tăng sức bền thành mạch, giúp co trĩ, giảm táo bón từ đó hỗ trợ ngăn ngừa nguy cơ tái phát bệnh trĩ và cải thiện tuần hoàn máu.

Nên sử dụng kết hợp cả 2 sản phẩm để mang lại hiệu quả nhanh chóng và toàn diện. Sản phẩm đã được nghiên cứu chứng minh tác dụng tại Đại học Y Hà Nội và được Bộ Công Thương vinh danh là Thương hiệu Quốc gia, khẳng định chất lượng và độ tin cậy.

Lưu ý quan trọng: COTRIPro có thể gây buồn ngủ nhẹ ở một số người dùng lần đầu. Không nên sử dụng cho phụ nữ có thai, cho con bú và trẻ em dưới 5 tuổi. Sản phẩm chỉ hỗ trợ điều trị không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh, hiệu quả còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như dinh dưỡng, sinh hoạt và thể trạng cá nhân.

Cây bình bát với thành phần hoạt chất đa dạng và tác dụng dược lý được chứng minh khoa học là lựa chọn an toàn và hiệu quả trong hỗ trợ điều trị bệnh trĩ cũng như nhiều vấn đề sức khỏe khác. Việc kết hợp sử dụng cây bình bát theo các bài thuốc dân gian với sản phẩm COTRIPro hiện đại sẽ mang lại hiệu quả tối ưu trong điều trị. 

Nếu bạn mong muốn một phương pháp chăm sóc sức khỏe an toàn từ thiên nhiên, hãy cân nhắc lựa chọn COTRIPro – sản phẩm kết hợp thành phần thảo dược tự nhiên cùng công nghệ tiên tiến, hỗ trợ hiệu quả trong việc điều trị các vấn đề sức khỏe. COTRIPro tự hào mang đến cho bạn giải pháp chăm sóc toàn diện, an toàn và tối ưu cho sức khỏe lâu dài.