Cây thầu dầu tía: Đặc điểm, công dụng và cách sử dụng

Cây thầu dầu tía là một loài thảo dược có giá trị y học cao, được biết đến với thành phần hoạt chất đa dạng như dầu béo (40-50%), protein ricin (rất độc), acid ricinoleic, ricinin, albuminoid. Loài cây này mang lại nhiều lợi ích sức khỏe như hỗ trợ điều trị sa tử cung, bệnh trĩ, nhuận tràng, giảm viêm, giảm đau xương khớp, chữa liệt mặt, cảm lạnh, và hỗ trợ sinh nở. 

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng thầu dầu tía để chữa các bệnh lý thường gặp một cách khoa học, an toàn.

Theo nghiên cứu về công dụng thầu dầu tía của Hashempur và cộng sự (2017), cho thấy lá thầu dầu tía hỗ trợ điều trị trĩ với các tác động kháng viêm, giảm đau ở mức độ nhẹ. (*Nguồn)

Cây thầu dầu tía là gì

Cây thầu dầu tía (tên khoa học Ricinus communis L.), thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae), còn gọi là đu đủ tía, tỳ ma hoặc dầu ve. Về đặc điểm nhận dạng, thầu dầu tía là cây thân thảo lâu năm cao từ 3–5m, vỏ thân nhẵn, màu xanh hoặc đỏ tía tùy loài, các cành non phủ phấn trắng. Lá cây thầu dầu tía rất lớn, mọc so le, xẻ sâu hình chân vịt từ 5–11 thùy, mép lá có răng cưa không đều, hai mặt trơn nhẵn, cuống dài có tuyến.

Cây có nguồn gốc từ Đông Phi, hiện nay đã trở thành loài phổ biến trên toàn thế giới nhờ khả năng thích nghi mạnh mẽ. Tại Việt Nam, cây từng mọc nhiều ở vùng đồng bằng sông Hồng, các tỉnh miền núi phía Bắc như Hòa Bình, Hà Giang, Vĩnh Phúc, Lào Cai. Để phân biệt với thầu dầu trắng, có thể quan sát các đặc điểm như thầu dầu tía có thân, lá, hoa thường màu đỏ tía hoặc xanh sẫm, lá lớn thùy chân vịt sâu.

Thành phần hoạt chất trong cây thầu dầu tía gồm những gì

Cây thầu dầu tía là dược liệu quen thuộc trong các bài thuốc, thường được sử dụng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh như: táo bón, bệnh trĩ, đau nhức xương khớp, sa tử cung, khó đẻ, viêm nhiễm da, giảm đau và kháng viêm hiệu quả.

Thành phần dinh dưỡng: 

• Dầu béo: 40–50% (giàu acid ricinoleic, acid linoleic, oleic, stearic)
• Chất albuminoid/protein: 25%
• Đường, muối khoáng
• Acid hữu cơ: acid malic, acid tactric, acid xitric
• Cellulose
• Vitamin và khoáng chất (vi lượng)

Các nhóm hoạt chất chính:

• Acid ricinoleic: Nhuận tràng mạnh, chống táo bón, hỗ trợ điều trị sa tử cung, làm dịu viêm, giảm đau xương khớp và hỗ trợ chữa bệnh trĩ nhờ làm mềm, kích thích vận động ruột.
• Alkaloid ricinin, protein ricin: Chống viêm mạnh, tác dụng ức chế tế bào bất thường, hỗ trợ giảm đau và tiêu độc.
• Flavonoid, polyphenol: Chống oxy hóa, giúp cải thiện bệnh viêm khớp, hỗ trợ bảo vệ thành mạch, làm dịu phản ứng dị ứng.
• Acid hữu cơ (malic, tactric, xitric): Hỗ trợ thanh lọc, tăng chuyển hóa tế bào và phù hợp với các bài thuốc giải độc hoặc chữa viêm da.
• Saponin, terpen: Kháng khuẩn, bảo vệ niêm mạc ruột, hỗ trợ tăng sức đề kháng tự nhiên của cơ thể.

Cây thầu dầu tía chứa đa dạng hoạt chất quý giá, vừa có tác dụng trị liệu vừa mang tính độc nên cần sử dụng đúng cách, phù hợp chỉ định để phát huy hiệu quả chữa bệnh mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

5 hoạt chất sinh học có lợi cho sức khỏe trong cây thầu dầu tía.

Cây thầu dầu tía có tác dụng gì đối với sức khỏe

Cây thầu dầu tía mang lại nhiều lợi ích quý giá cho sức khỏe con người thông qua các ứng dụng trong y học cổ truyền và hiện đại.

Tác dụng trong y học cổ truyền:

Theo y học cổ truyền, thầu dầu tía có vị ngọt, tính bình, quy vào kinh Đại tràng và Can. Các công dụng chính bao gồm tiêu viêm, nhuận tràng, sát trùng ngăn ngừa nhiễm khuẩn, tiêu độc thanh lọc cơ thể, trục thủy loại bỏ đờm đãi, tán phong điều trị cảm mạo và giảm đau trong các bệnh lý xương khớp.

Ứng dụng trong bài thuốc dân gian rất đa dạng như lá thầu dầu tía giã nát đắp ngoài chữa viêm khớp và bong gân, dầu thầu dầu dùng nhuận tràng và bôi ngoài chống viêm, đặc biệt hiệu quả trong chữa táo bón ở trẻ em.

Tác dụng trong y khoa hiện đại:

Y học hiện đại đã xác nhận nhiều công dụng của thầu dầu tía bao gồm Ricinoleic acid có khả năng chống viêm mạnh, nhuận tràng an toàn và dưỡng da hiệu quả. 

Theo nghiên cứu về hoạt chất của thầu dầu tía trong chữa bệnh của Abomughaid và cộng sự (2024) cho thấy acid ricinoleic khi bôi ngoài da giúp giảm tới 58% tình trạng viêm trong mô hình thử nghiệm trên động vật.(*Nguồn)

Tác dụng y học cổ truyền và hiện tại của thầu dầu tía.

Các bài thuốc hiệu quả của cây thầu dầu tía

Thầu dầu tía được ứng dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc dân gian với công dụng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh ở mức nhẹ đến trung bình. Dưới đây là 5 bài thuốc phổ biến và hiệu quả nhất:

• Điều trị bệnh trĩ: Ngâm rửa hậu môn, đắp hỗn hợp lá thầu dầu tía giúp giảm đau rát, sưng viêm, sát khuẩn, hỗ trợ làm co búi trĩ.

• Chữa sót nhau, khó đẻ: Đắp hạt thầu dầu giã nhuyễn lên gan bàn chân giúp kích thích nhẹ co bóp tử cung, hỗ trợ tống xuất nhau và sinh nở tự nhiên (chỉ dùng khi được người có chuyên môn chỉ định).

• Chữa tê nhức chân tay, viêm khớp: Uống nước thầu dầu và các nguyên liệu khác giúp giảm đau nhức, giảm viêm, cải thiện vận động với trường hợp đau thần kinh, viêm đa khớp nhẹ.

• Hỗ trợ điều trị hen suyễn: Ăn lá thầu dầu hấp cùng lá sen và thịt lợn giúp làm dịu cơn ho, giảm dị ứng, hỗ trợ giãn phế quản. 

• Chữa đau xương khớp: Xoa vùng đau bằng tinh dầu hoặc hạt thầu dầu giúp giảm đau, chống viêm, giảm sưng nóng khớp.

Sử dụng cây thầu dầu tía để điều trị bệnh trĩ

Thầu dầu tía là một trong những thảo dược hiệu quả nhất trong điều trị bệnh trĩ nhờ khả năng chống viêm, se búi trĩ và giảm đau rát nhanh chóng. 

Nguyên liệu: 1 nắm lá thầu dầu tía tươi (150-200g), 1/2 thìa muối tinh, 1,5-2 lít nước sạch.

Cách thực hiện: 

• Rửa sạch lá thầu dầu, ngâm nước muối loãng 10 phút, để ráo. 
• Đun sôi cùng nước và muối trong 10-15 phút. 
• Để nguội đến mức ấm, đổ ra chậu.
• Ngâm hoặc rửa hậu môn 20-30 phút mỗi ngày vào buổi tối. 

Thời gian thực hiện: Duy trì liên tục trong 2-4 tuần. 

Lưu ý: Chỉ dùng ngoài da, không ngâm khi có vết thương hở lớn.

Đánh giá hiệu quả: Giúp giảm sưng đau, làm dịu, sát khuẩn và cải thiện triệu chứng trĩ mức độ nhẹ–vừa nhờ hoạt chất kháng viêm, nhuận tràng.

Sử dụng nước lá thầu dầu rửa hậu môn nhằm kháng khuẩn, giảm viêm búi trĩ.

Bài thuốc chữa sót nhau, khó đẻ

Đây là bài thuốc truyền thống được sử dụng trong hỗ trợ sản phụ khi gặp tình trạng sót nhau hoặc khó đẻ.

Nguyên liệu: 15 hạt thầu dầu tía chín tới (không bị mốc).

Cách thực hiện: 

• Giã nhỏ 15 hạt thầu dầu tía thành bột mịn. 
• Đắp trực tiếp hỗn hợp lên gan bàn chân sản phụ. 
• Giữ nguyên vị trí đến khi nhau ra hoàn toàn. 
• Rửa sạch bàn chân bằng nước ấm sau khi sử dụng.

Thời gian thực hiện: Khi có chỉ định từ người có chuyên môn, thực hiện 1 lần khi có hiện tượng sót nhau.

Lưu ý: Không sử dụng quá số lượng, tránh dùng trên da tổn thương. Tuyệt đối không ăn/uống hạt (do độc tố cao).

Đánh giá hiệu quả: Bài thuốc này có tác dụng kích thích co bóp tử cung nhẹ nhàng, hỗ trợ quá trình sinh nở tự nhiên.

Hạt thầu dầu tía có tác dụng kích thích co bóp tử cung nhẹ nhàng giúp quá trình đẻ dễ dàng, tự nhiên.

Bài thuốc chữa tê nhức chân tay, viêm khớp

Sự kết hợp thầu dầu tía với vị thuốc hoạt huyết giúp cải thiện đau nhức, phù hợp cho người bị viêm đa khớp nhẹ và đau thần kinh.

Nguyên liệu: 30g rễ thầu dầu tía khô, 20g lõi thông, 20g dây đau xương.

Cách thực hiện: 

• Rửa sạch tất cả nguyên liệu, để ráo. 
• Cho vào nồi, đổ nước sạch vừa ngập bề mặt dược liệu. 
• Sắc bằng lửa nhỏ đến khi còn khoảng 2 bát nước. 
• Lọc lấy nước, chia thành 3 lần uống đều trong ngày. 

Thời gian thực hiện: Uống 3 lần/ngày trong 2 tuần.

Lưu ý: Không sử dụng cho phụ nữ có thai và người có tiền sử dị ứng với các thành phần trong bài thuốc.

Đánh giá hiệu quả: Giảm nhanh tình trạng đau nhức sau 2 tuần sử dụng đều đặn, cải thiện vận động khớp và giảm viêm sưng.

Cách chuẩn bị và sử dụng rễ lá thầu dầu tía khô trong chữa tê nhức chân tay, viêm khớp.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị hen suyễn

Các hoạt chất từ lá thầu dầu tía giúp làm dịu cơn ho, giãn phế quản và chống dị ứng.

Nguyên liệu: 8g phèn phi, 12g lá thầu dầu tía, 1 ít thịt lợn băm, lá sen non vừa đủ.

Cách thực hiện:

• Trộn đều các nguyên liệu, gói trong lá sen.
• Cho vào nồi hấp với lửa nhỏ trong 30 phút.
• Sau khi chín, ăn khi còn ấm

Thời gian thực hiện: 7–10 ngày/lần đợt hen cấp.

Lưu ý: Không dùng cho người dị ứng với bất kỳ thành phần nào, tham khảo ý kiến bác sĩ nếu đang điều trị thuốc tây.

Đánh giá hiệu quả: Có hiệu ứng hỗ trợ cắt cơn hen nhẹ; hợp chất flavonoid, saponin trong lá giúp giảm dị ứng và làm dịu niêm mạc hô hấp.

Cách chuẩn bị và sử dụng lá thầu dầu tía trong chữa hen suyễn.

Bài thuốc chữa xương khớp

Massage xương khớp từ tinh dầu thầu dầu tía

Nguyên liệu: 2–3ml tinh dầu thầu dầu tía nguyên chất.

Cách thực hiện:

• Thoa đều tinh dầu lên vùng khớp đau, massage 3 phút.
• Dùng vải mềm quấn quanh (không quá chặt) và chườm nóng 10–15 phút.
• Lau sạch lại vùng da.

Thời gian thực hiện: Mỗi ngày 1 lần, liên tục trong 3–5 ngày.

Lưu ý: Không dùng lên vùng da có vết thương hở.

Đánh giá hiệu quả: Hỗ trợ giảm sưng, nóng đỏ tại khớp; tương tự hiệu lực ghi nhận trong nghiên cứu về hoạt tính chống viêm của acid ricinoleic.

Cách chuẩn bị và sử dụng tinh dầu thầu dầu tía massage xương khớp.

Các cách điều trị trên chỉ mang tính chất tham khảo, bạn cần đi khám để được bác sĩ chuyên gia tư vấn cách phòng trị thích hợp.

Những lưu ý khi sử dụng cây thầu dầu tía là gì

Mặc dù thầu dầu tía có nhiều tác dụng được ứng dụng trong y học, đặc biệt trong việc hỗ trợ điều trị các vấn đề về trĩ, tuy nhiên vẫn có một số hạn chế nếu không sử dụng đúng cách. Dưới đây là 7 lưu ý quan trọng khi sử dụng thầu dầu tía:

• Kỵ sử dụng:  Không nên kết hợp thầu dầu tía với các chất hoặc bài thuốc gây kích ứng da, dị ứng hoặc với thuốc chống đông máu. Không được ăn/uống hạt thầu dầu tía vì chứa độc tố ricin rất nguy hiểm cho tính mạng.
• Liều lượng sử dụng: Hầu hết các bài thuốc dân gian sử dụng lá thầu dầu tía tươi 150-200g/ngày hoặc 5-7 lá/lần, duy trì trong 1-4 tuần. Với bài thuốc hỗ trợ sản khoa không dùng quá 15 hạt/lần, chỉ dùng khi có chỉ định chuyên môn.
• Cách dùng hiệu quả: Rửa sạch lá, ngâm muối loãng trước khi sử dụng để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn. Chỉ dùng ngoài da cho các bài thuốc trị trĩ, xương khớp.
• Đối tượng không nên sử dụng: Người lớn mắc trĩ mức độ nhẹ đến trung bình, người bị đau nhức xương khớp, sản phụ có chỉ định hỗ trợ sản khoa. Bệnh nhân hen nhẹ và viêm khớp mức độ thấp có thể áp dụng bài thuốc ngoài da hoặc hấp/kết hợp dược liệu theo hướng dẫn.
• Chống chỉ định: Phụ nữ có thai, trẻ nhỏ, người dị ứng với bất kỳ thành phần bài thuốc, người có vết thương hở, viêm mủ, da nhạy cảm hoặc bệnh tự miễn ngoài da. 
• Tác dụng phụ có thể gặp: Kích ứng da tại chỗ, buồn nôn, đau bụng khi dùng quá liều, tiêu chảy nếu sử dụng dầu thầu dầu không đúng cách.
• Tham khảo ý kiến chuyên gia: Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền trước khi sử dụng, đặc biệt khi có bệnh lý mạn tính hoặc đang dùng thuốc điều trị khác.

Lạm dụng cây thầu dầu tía quá liều sẽ gây đau bụng, buồn nôn và kích ứng da.

COTRIPro - Thực phẩm hỗ trợ điều trị bệnh trĩ

Trong số các giải pháp điều trị bệnh trĩ hiện nay, COTRIPro là một lựa chọn được nhiều người tin dùng nhờ hiệu quả và thành phần thiên nhiên an toàn. Bộ đôi gel COTRIPro và viên uống COTRIPro của Công ty Cổ phần Dược phẩm Thái Minh mang lại sự hỗ trợ toàn diện trong việc điều trị:

• Gel COTRIPro: Tác động trực tiếp lên búi trĩ, giúp làm dịu niêm mạc, giảm đau rát đồng thời làm giảm nhanh tình trạng đau rát, chảy máu trĩ, giúp búi trĩ săn se và co lên hiệu quả.
• Viên uống COTRIPro: Tác động sâu vào bên trong thành mạch, làm tăng sức bền thành mạch, giúp co trĩ, giảm táo bón từ đó ngăn ngừa nguy cơ tái phát bệnh trĩ và cải thiện tuần hoàn máu.

Nên sử dụng kết hợp cả 2 sản phẩm để mang lại hiệu quả nhanh chóng và toàn diện. Sản phẩm đã được nghiên cứu chứng minh tác dụng tại Đại học Y Hà Nội và được Bộ Công thương vinh danh là Thương hiệu quốc gia.

Lưu ý quan trọng: COTRIPro chỉ hỗ trợ điều trị bệnh trĩ, không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.

Cây thầu dầu tía (Ricinus communis L.) là một loài thảo dược quý với thành phần hoạt chất đa dạng và nhiều công dụng y học đã được kiểm chứng. Từ khả năng hỗ trợ điều trị bệnh trĩ hiệu quả đến các ứng dụng trong điều trị viêm khớp, hen suyễn và nhiều bệnh lý khác, thầu dầu tía đã khẳng định vị trí quan trọng trong y học cổ truyền Việt Nam.

Tuy nhiên, việc sử dụng cây thầu dầu tía cần được thực hiện cẩn thận và đúng cách do tính chất độc của hạt. Người sử dụng cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn về liều lượng và phương pháp sử dụng, đồng thời tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng.

Đối với những ai đang tìm kiếm giải pháp hiện đại và an toàn hơn, COTRIPro với bộ đôi gel và viên uống là lựa chọn tối ưu, kết hợp tinh hoa y học cổ truyền và công nghệ hiện đại để mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất cho bệnh nhân trĩ.